Μνημείο Πεσόντων 1912-1922, Νεάπολη Κοζάνης

Στο διάστημα 1912-1922 έχουμε τους Βαλκανικούς Πολέμους (1912-1913) και τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-1918).

Βαλκανικοί Πόλεμοι (1912-1913)

Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι χωρίζονται στον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο και στον Β’ Βαλκανικό Πόλεμο.

Ο Α’ Βαλκανικός Πόλεμος ξεκίνησε στις 15 Σεπτεμβρίου 1912 από τη Συμμαχία των Κρατών της Ελλάδας, του Μαυροβουνίου, της Σερβίας και της Βουλγαρίας, κράτη τα οποία στόχευαν στην απελευθέρωση ομοεθνών πληθυσμών τους και στην εδαφική τους επέκταση, κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Στους επόμενους μήνες του 1912, αλλά και τους πρώτους μήνες του 1913, ο Ελληνικός Στρατός σημείωσε μεγάλες επιτυχίες απελευθερώνοντας τη Θεσσαλία καθώς και μεγάλο μέρος της Μακεδονίας, με σημαντικότερη τη Θεσσαλονίκη. Επιτυχίες σημείωσε και στην Ήπειρο όπου, παρά τις περιορισμένες δυνάμεις που διέθετε στην περιοχή, τις αλλεπάλληλες αποτυχημένες προσπάθειες που έκανε και τις μεγάλες απώλειες που υπέστη, τελικά κατάφερε να απελευθερώσει πολλές περιοχές της Ηπείρου αλλά και την πολύ σημαντική πόλη των Ιωαννίνων, η απελευθέρωση της οποίας αναγνωρίστηκε διεθνώς ως μια πολύ σημαντική νίκη του Ελληνικού Στρατού. Τέλος, πολλές ήταν και οι επιτυχίες του Ελληνικού Στόλου, ο οποίος απελευθέρωσε τη Χαλκιδική και πολλά νησιά του Αιγαίου.

Τον Νοέμβριο του 1912 έγινε μια προσπάθεια οριστικής ειρήνης μεταξύ των εμπολέμων, η οποία όμως τελικά ναυάγησε και, λόγω της αδιαλλαξίας της Τουρκίας, στις 24 Δεκεμβρίου 1912 οι διαπραγματεύσεις τερματίστηκαν. Μετά την πρώτη αποτυχημένη προσπάθεια για σύναψη ειρήνης ο πόλεμος συνεχίστηκε μέχρι που, τον Μάιο του 1913 και μετά από παρέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων, ο Α’ Βαλκανικός Πόλεμος τερματίζεται και επίσημα με τη Συνθήκη του Λονδίνου, η οποία υπογράφηκε στο Λονδίνο στις 30 Μαΐου 1913.

Ωστόσο, ήταν προφανές ότι τα προβλήματα δεν είχαν τελειώσει. Πριν ακόμα λήξει ο Α’ Βαλκανικός Πόλεμος, η Βουλγαρία είχε εκφράσει την έντονη δυσαρέσκειά της ως προς τον διαμοιρασμό των απελευθερωμένων εδαφών. Πιστεύοντας πως αδικήθηκε σε σύγκριση με την Ελλάδα και τη Σερβία, προχώρησε πολλές φορές σε  επιθέσεις κατά των δύο τελευταίων χωρών. Η Ελλάδα και η Σερβία, μπροστά στην άρνηση της Βουλγαρίας να λύσει το ζήτημα φιλικά, προχώρησαν στην υπογραφή συνθήκης ειρήνης, φιλίας και αμοιβαίας προστασίας στη Θεσσαλονίκη, στις 19 Μαΐου 1913.

Έντονα προκλητική και βίαιη συνέχισε να είναι η στάση της Βουλγαρίας, η οποία έκανε επίθεση στη Μακεδονία, στις 16 Ιουνίου, με αποτέλεσμα να ξεσπάσει ένοπλη σύγκρουση. Κάπως έτσι ξεκινάει και επίσημα ο Β’ Βαλκανικός Πόλεμος.

Στη διάρκεια του Β’ Βαλκανικού Πολέμου ο Ελληνικός Στρατός σημείωσε και πάλι πολλές επιτυχίες. Μέσα στους δύο επόμενους μήνες κατάφερε να καθαρίσει τη Θεσσαλονίκη από την παρουσία των Βουλγαρικών στρατευμάτων και να την απελευθερώσει οριστικά. Κατέλαβε τη Γευγελή, τις Σέρρες και τη Δράμα, ενώ κατέλαβε προσωρινά την Ξάνθη και τη Γκιουμουλτζίνα (σημερινή Κομοτηνή). Ακόμη, αυτούς τους δύο μήνες δόθηκαν σημαντικές μάχες όπως οι μάχες Καλινόβου – Κιλκίς – Λαχανά, η μάχη  της Δοϊράνης, η μάχη της Στρώμνιτσας, η μάχη του Ντεμίρ Χισάρ (σημερινό Σιδηρόκαστρο), η μάχη  στα στενά της Κρέσνας και η μάχη στην Άνω Τζουμαγιά (σημερινό Μπλαγκόεφγκραντ), με τις δύο τελευταίες να είναι για την Ελλάδα από τις πιο αιματηρές μάχες του Β’ Βαλκανικού Πολέμου.

Σημαντική υπήρξε και η συμβολή του Ελληνικού Ναυτικού το οποίο κατέλαβε την Καβάλα και -προσωρινά- το Ντεντέαγατς (σημερινή Αλεξανδρούπολη, ενώ η νεοσύστατη Ελληνική Αεροπορία δεν διαδραμάτισε κάποιον σημαντικό ρόλο.

Στις 18 Ιουλίου 1913 γίνεται ανακωχή με την οποία ο Β’ Βαλκανικός Πόλεμος τερματίζεται ανεπίσημα και τελικά η λήξη του επισημοποιείται με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου που υπογράφηκε στις 28 Ιουλίου 1913.

Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος

Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος ή Μεγάλος Πόλεμος ξέσπασε μεταξύ των Ενωμένων Δυνάμεων ή αλλιώς Αντάντ (Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία και αργότερα Ιταλία, Ρωσία και ΗΠΑ) και των Κεντρικών Δυνάμεων ή αλλιώς Τριπλή Συμμαχία (Γερμανία, Αυστροουγγαρία, Οθωμανική Αυτοκρατορία και Βουλγαρία) τον Ιούλιο του 1914.

Αφορμή για να ξεκινήσει ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος στάθηκαν τα οικονομικά συμφέροντα και οι επεκτατικές βλέψεις των διαφόρων κρατών με συνέπεια να δημιουργηθεί μεταξύ τους ένα έντονος ανταγωνισμός. Πιο συγκεκριμένα, μεγάλος ήταν ο  ανταγωνισμός τόσο μεταξύ Γερμανίας και Αγγλίας, για την επικράτηση στις διεθνείς αγορές, όσο και μεταξύ Γερμανίας και Γαλλίας, καθώς η δεύτερη επιθυμούσε να ανακτήσει κάποιες περιοχές τις οποίες είχε χάσει κατά τον Γαλλογερμανικό Πόλεμο. Παράλληλα, τεταμένες ήταν και οι σχέσεις μεταξύ Αυστροουγγαρίας και Ρωσίας λόγω προβλημάτων που ανέκυψαν σχετικά με την κυριαρχία στα Βαλκάνια. Ωστόσο, μεγαλύτερη αφορμή απ’ όλες στάθηκε η δολοφονία του διαδόχου του θρόνου της Αυστροουγγαρίας Φραγκίσκου Φερδινάνδου και της συζύγου του Σοφίας από τον νεαρό σερβοβόσνιο εθνικιστή Γκαβρίλο Πρίντσιπ στο Σαράγεβο της Βοσνίας στις 28 Ιουνίου 1914.  Η Αυστρία, θεωρώντας υπεύθυνη την κυβέρνηση της Σερβίας για τις δολοφονίες τους, κηρύσσει πόλεμο κατά της Σερβίας στις 28 Ιουλίου 1914. Την Αυστρία ακολουθεί και η Γερμανία η οποία κηρύσσει πόλεμο κατά της Ρωσίας την 1^η Αυγούστου του ίδιου έτους και δύο ημέρες αργότερα, στις 3 Αυγούστου, κατά της Γαλλίας. Την επόμενη ημέρα, στις 4 Αυγούστου, η Αγγλία κηρύσσει πόλεμο κατά της Γερμανίας και το ίδιο κάνει και η Ιαπωνία στις 23 του ίδιου μήνα.

Στο σημείο αυτό οι συμμαχίες δεν άργησαν να σχηματιστούν. Στο πλευρό της Γερμανίας και της Αυστρίας τάσσεται η Οθωμανική Αυτοκρατορία και η Βουλγαρία, ενώ στο πλευρό της Γαλλίας και της Αγγλίας η Ρωσία, το Βέλγιο, η Ιαπωνία, η Ιταλία, η Πορτογαλία, η Ρουμανία, η Ελλάδα, η Κίνα και οι ΗΠΑ.

Η Ελλάδα δεν μπαίνει εξαρχής στον Πόλεμο. Ωστόσο, από το 1916 βρίσκεται αρκετά διχασμένη ως προς τη συμμετοχή της σε αυτόν. Χωρισμένη σε δύο «Κράτη», αυτό των Αθηνών με επικεφαλής τον βασιλιά Κωνσταντίνο και αυτό της Θεσσαλονίκης με επικεφαλής τον Ελευθέριο Βενιζέλο, υποστηρίζει δύο διαφορετικές θέσεις. Το πρώτο υποστηρίζει τη στάση ουδετερότητας, ενώ το δεύτερο τη συμμετοχή στο πλευρό της Αντάντ. Τελικά, μετά την εκδίωξη του βασιλιά Κωνσταντίνου από τους Γάλλους, η Ελλάδα εισέρχεται στον πόλεμο ως σύμμαχος της Αντάντ και στις 17 Ιουνίου 1917 κηρύσσει πόλεμο κατά των Κεντρικών Δυνάμεων.

Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος εξελίχθηκε σε έναν από τους πιο αιματηρούς, φονικούς και καταστροφικούς πολέμους της ιστορίας. Σε αυτόν έχασαν τη ζωή τους 8,5 εκατομμύρια στρατευμένοι, ενώ τα θύματα των αμάχων υπήρξαν ακόμη περισσότερα και ανήλθαν στα 14,5 εκατομμύρια.

Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος τερματίζεται τελικά στις 11 Νοεμβρίου 1918 με νίκη της Αντάντ και ήττα και  παράδοση της Γερμανίας