Μενδενίτσα-Εις μνήμην του 1821
Η Μενδενίτσα ήταν κατά τη Τουρκοκρατία έδρα επαρχίας (Καζάς), θρησκευτικό, και στρατιωτικό κέντρο στη Λοκρίδα. Μέσω της οχυρής της θέσης και του ισχυρού της κάστρου, ήλεγχε το δρόμο προς το νότο μέσα από τα περάσματα των Θερμοπυλών και της Κλεισούρας Καλλίδρομου. Λόγω της στρατηγικής της σημασίας αποτέλεσε στρατιωτικό στόχο των αντιπάλων κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης.
Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 τιμάται στη Μενδενίτσα με δυο μνημεία:
(α) Τη προτομή του Ιωάννη (Νάκου) Δυοβουνιώτη, ο οποίος διετέλεσε Αρματολός της Μενδενίτσας και ύψωσε εκεί τη σημαία της επανάστασης αρχές Απριλίου του 1821. Το Μνημείο της προτομής Δυοβουνιώτη, συνολικού ύψους 3.5 μέτρων μαζί με τη βάση του. Ανεγέρθηκε το 2002 αλλά δυστυχώς δεν εγκαινιάστηκε μέχρι σήμερα.
(β) Το Μνημείο της Επετείου των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821. Πρόκειται για μια λευκή μαρμάρινη στήλη που είναι τοποθετημένη σε επιμαρμαρωμένο βάθρο που βρίσκεται σε καλαίσθητη ορθογώνια βάση. Το ύψος της κορυφής της στήλης από το έδαφος είναι περίπου 2 μέτρα. Το μνημείο ανεγέρθηκε προς “Τιμήν και εις Μνήμην” των Αγωνιστών του ′21 της Επαρχίας Μενδενίτσας και των Ρουμελιωτών Οπλαρχηγών που πολέμησαν στην περιοχή της Επικνημίδιας (Δυτικής) Λοκρίδας. Τα αποκαλυπτήρια του μνημείου έγιναν από τον Επίσκοπο Φθιώτιδας κ. Συμεών στις 13 Αυγούστου 2021 κατά τον εορτασμό στη Μενδενίτσα της επετείου των 200 χρόνων από την επανάσταση του 1821.
Και τα δυο μνημεία βρίσκονται στη ιστορική πλατεία «Ράχη Μενδενίτσας», η οποία το επετειακό έτος 2021 ονομάστηκε Πλατεία Ιωάννη Δυοβουνιώτη. Σύμφωνα με την παράδοση, κατά την Ελληνική επανάσταση η Ράχη Μενδενίτσας ήταν τόπος συναντήσεων και συνελεύσεων των καπεταναίων και αγωνιστών του 1821.
Τοποθεσία
Τα δύο μνημεία, η προτομή Δυοβουνιώτη και το επετειακό μνημείο των 200 χρόνων, βρίσκονται τοποθετημένα στην ιστορική τοποθεσία Ράχη Μενδενίτσας. Πρόκειται για ένα στενόμακρο, σχετικά επίπεδο ύψωμα δυτικά της Εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου, που διαχρονικά ήταν δημόσιος χώρος. Κατά τη Τουρκοκρατία αποτελούσε το κέντρο του χωριού καθώς βρισκόταν μεταξύ των τούρκικων μαχαλάδων: Κουτλούμ (νότια), Μετσίτ (δυτικά) και Κάστρου (βόρεια). Πλησίον της Ράχης υπήρχαν και οι χώροι θρησκευτικής λατρείας. Μετά την απελευθέρωση η Ράχη καθιερώθηκε ως η πλατεία του χωριού, και χώρος γιορτών και πανηγύρεων που αναφερόταν και ως «Χοροστάσι». Στη Ράχη στεγάζονταν το Κοινοτικό κατάστημα και αρχικά, μέχρι το 1926, το Δημοτικό σχολείο Μενδενίτσας. Στους γύρω δρόμους υπήρχαν μαγαζιά, μαγειρεία και μικρές εγκαταστάσεις τεχνουργών. Η Ράχη έπαψε να είναι τόπος κοινωνικής συνάθροισης μετά τη καταστροφή της Μενδενίτσας από τους Γερμανούς Ναζί στις 9 Οκτωβρίου 1943 και τη δημιουργία ανατολικά της εκκλησίας της σημερινής μεγάλης πλατείας του χωριού.
Πατρότητα
Το έτος 1997 η τότε αυτόνομη Κοινότητα Μενδενίτσας αποφάσισε την ανέγερση στη Ράχη της προτομής του ήρωα της Επανάστασης Ιωάννη Δυοβουνιώτη, ο οποίος διετέλεσε Καπετάνιος του Αρματολικίου Μενδενίτσας από το 1790 μέχρι το 1820. Ο Δυοβουνιώτης προετοίμασε και κήρυξε την επανάσταση στη Μενδενίτσα στις αρχές Απριλίου του 1821. Το μνημείο ανεγέρθηκε με εθνικούς πόρους από τον Καποδιστριακό Δήμο Μώλου το έτος 2002, επί Δημαρχίας Κώστα Παταργιά, αλλά δεν κατέστη δυνατόν να εγκαινιαστεί λόγω αλλαγής της δημοτικής αρχής.
Η χάλκινη προτομή Δυοβουνιώτη είναι έργο του γλύπτη Κωνσταντίνου Καζάκου με καταγωγή από τα Ιωάννινα. Γεννήθηκε το 1949 και σπούδασε γλυπτική στην Α.Σ.Κ.Τ. της Αθήνας και στην Ακαδημία Καλών Τεχνών του Düsseldorf. Έχει φιλοτεχνήσει δραχμικά κέρματα καθώς και αναμνηστικά κέρματα και μετάλλια των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004. Έχει συμμετάσχει σε συμπόσια γλυπτικής και έργα του έχουν παρουσιαστεί σε εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Γλυπτά του βρίσκονται σε δημόσιους χώρους δήμων και ιδιωτικές συλλογές.
Ενόψει της επετείου των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821, η Κοινότητα Μενδενίτσας, με τη συνδρομή της ομάδας «Πρωτοβουλία για την Ανάδειξη της Ιστορίας της Μενδενίτσας» και την αρωγή του Δήμου Καμένων Βούρλων, τοποθέτησε το έτος 2021 επετειακή μαρμάρινη στήλη στη Ράχη πλησίον της προτομής Δυοβουνιώτη, η οποία ανεγέρθηκε προς «τιμήν και εις μνήμην» των Αγωνιστών του 1821 της Επαρχίας Μενδενίτσας και των Ρουμελιωτών Οπλαρχηγών που πολέμησαν στην Επικνημίδια Λοκρίδα. Το μνημείο φιλοτεχνήθηκε στο εργοστάσιο “Μάρμαρα Ποντίκα” στη Λαμία και κατασκευάστηκε από το τεχνίτη μαρμάρου Κώστα Θεοδώρου. Το έργο, που περιλάμβανε και την αναβάθμιση του περιβάλλοντος χώρου της πλατείας, χρηματοδοτήθηκε με δωρεές Μενδενιτσιωτών.
Για λόγους συμπλήρωσης των λίγων ιστορικών πληροφοριών που παρουσιάζονται στις άλλες ενότητες, και κυρίως για τη διευκόλυνση του ενδιαφερόμενου αναγνώστη, ακολουθούν επιπλέον ιστορικά στοιχεία για τη Μενδενίτσα κατά τη περίοδο της Τουρκοκρατίας και της επανάστασης του 1821. Λεπτομερείς ιστορικές αναφορές εμπεριέχονται στην βιβλιογραφία που δίνεται στο τέλος.
ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ. Η ιστορία της Μενδενίτσας (Μπουντουνίτσα) στην Τουρκοκρατία, αφορά τη μακρά περίοδο τεσσάρων αιώνων (1414-1821). Μετά την ήττα των Φράγκων, το κάστρο έγινε τουρκικό στρατιωτικό οχυρό και η Μενδενίτσα αποτέλεσε έδρα επαρχιακής διοίκησης (Καζάς) της Δυτικής Λοκρίδας που υπόκειταν στο Πασαλίκι της Χαλκίδας. Επίσης λειτουργούσε στα ανατολικά του χωριού μεγάλο τουρκικό μοναστήρι (τεκκές) μπεκτασήδων και δερβίσηδων. Παράλληλα η Μενδενίτσα ήταν έδρα ορθόδοξης Επισκοπής, και βάση του Αρματολικίου Λοκρίδας, με το Νάκο Δυοβουνιώτη να είναι ο τελευταίος του καπετάνιος τη περίοδο πριν την επανάσταση.
ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821. Κατά την Ελληνική Επανάσταση, η Μενδενίτσα (Μουντονίτσα ή και Βοδονίτσα) έπαιξε κεντρικό ρόλο στη Βορειοανατολική Ρούμελη. Μετά την εξέγερση των Σαλώνων (Άμφισσας) στο τέλος Μαρτίου 1821, οι Τούρκοι της Λοκρίδας κλείστηκαν στο οχυρό της κάστρο, ελπίζοντας σε ενισχύσεις από το Ζητούνι (Λαμία). Η πολιορκία του κάστρου ξεκίνησε στις αρχές Απριλίου του 1821 υπό την ηγεσία του Νάκου Δυοβουνιώτη, ενώ στις 8 Απριλίου 1821 ενισχύθηκε με τα επαναστατικά σώματα του Κομνά Τράκα και του Αθανασίου Διάκου. Οι Τούρκοι τελικά οδηγήθηκαν σε συνθηκολόγηση και παράδοση στις 13 Απριλίου 1821. Οι πολιορκητές δεν τήρησαν τα συμφωνηθέντα με αποτέλεσμα όλοι οι έγκλειστοι να σφαγιαστούν και να καταστραφεί ο φημισμένος Τεκκές Μπουντουνίτσας. Το αρνητικό αυτό συμβάν οδήγησε σε άγρια αντίποινα επί του χριστιανικού πληθυσμού της ευρύτερης περιοχής από τα στρατεύματα του Κιοσέ Μεχμέτ και Ομέρ Βρυώνη.
Η Μενδενίτσα, που αποτελούσε προμαχώνα της επανάστασης στη Ρούμελη έπεσε πάλι στα χέρια των Τούρκων μετά τη ηρωική μάχη της Αλαμάνας στις 23 Απριλίου 1821 και τη τραγική θυσία του Διάκου στη Λαμία. Για τους επόμενους λίγους μήνες έγινε βάση εξόρμησης των Τούρκων για τη κατάπνιξη της επανάστασης νοτιότερα. Επανήλθε στα χέρια των οπλαρχηγών της Ρούμελης – Δυοβουνιώτη, Πανουργιά, Ανδρούτσου και Γκούρα – μετά την πανωλεθρία των Τούρκων στη καθοριστική για την Επανάσταση μάχη των Βασιλικών (που βρίσκονται στο όρος Κνημίδα περί τα 15 χμ ανατολικά της Μενδενίτσας) στις 26 Αυγούστου 1821, η οποία τους ανάγκασε σε σταδιακή υποχώρηση στη Θεσσαλία. Τα επόμενα χρόνια της επανάστασης ο αγώνας στη Ρούμελη και τη Λοκρίδα συνεχίστηκε, με τη Μενδενίτσα και το κάστρο της να αποτελούν κεντρικό πεδίο διεκδίκησης και συγκρούσεων.
ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ. Μετά από διαπραγματεύσεις, και λόγω της προσφοράς της στην Επανάσταση, η Μενδενίτσα συμπεριλήφθηκε, με τη συνθήκη της 13ης Σεπτεμβρίου 1829, στις βορειότερες απελευθερωμένες περιοχές του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους. Αποτέλεσε μέχρι και το 1833 έδρα επαρχίας της Ελλάδας, η οποια περιλάμβανε τη Δυτική Λοκρίδα και τα χωριά νότια του Καλλίδρομου, στην πεδιάδα του Κηφισού και τους πρόποδες του Παρνασσού. Παρότι αργότερα, μετά τη κατάργηση της ομώνυμης επαρχίας της και την αλματώδη ανάπτυξη των παραθαλάσσιων οικισμών, η σημασία της μειώθηκε στην περιοχή, η Μενδενίτσα παρέμεινε για πολλές δεκαετίες μετά την απελευθέρωση ένα σημαντικό κεφαλοχώρι στη Δυτική Λοκρίδα.
Μετά την ανάπλαση και σήμανση της ιστορικής πλατείας Ράχης Μενδενίτσας, την ανέγερση εκεί του μνημείου της Επετείου των 200 Χρόνων του 21, και σε συνδυασμό με τη προτομή του Ιωάννη Δυοβουνιώτη που ανεγέρθηκε το 2002, η Ράχη έγινε επισκέψιμος τόπος ιστορίας του χωριού σχετικά με την επανάσταση του 1821. Συμβολικά αποτελεί τη παρακαταθήκη των αγώνων και θυσιών της Μενδενίτσας στην επανάσταση και την απελευθέρωση της Ελλάδας. Βέβαια, η ιστορική σημασία των μνημείων στη Ράχη δεν αφορά μόνο την κοινωνία μόνο της Μενδενίτσας αλλά και όλης τη Δυτικής Λοκρίδας, δηλαδή τη περιοχή που βρίσκεται εντός των ορίων του σημερινού Δήμου των Καμένων Βούρλων. Ελπίζεται ότι τα μνημεία της Ράχης Μενδενίτσας θα αποτελέσουν σημείο τουριστικού ενδιαφέροντος της περιοχής.
Ευχαριστίες οφείλονται σε όσους βοήθησαν οικονομικά ή/και με προσωπική εργασία στην δημιουργία-εγκατάσταση των μνημείων και στην ανάπλαση και ανάδειξη της Ράχης Μενδενίτσας σε ένα ιστορικό τοπόσημο του χωριού και της ευρύτερης περιοχής της Δυτικής Λοκρίδας, θέτοντάς το έτσι στην υπηρεσία διαιώνισης της συλλογικής ιστορικής μνήμης.
Όνομα Συντάκτη
Γράφει ο κ. Χρήστος Χαλδούπης, ιδιώτης, π. Καθηγητής Πανεπιστημίου Κρήτης
Βιβλιογραφία
Δικτυογραφία
Εκτενείς ιστορικές πληροφορίες και αναφορές υπάρχουν στην Ιστοσελίδα της Μενδενίτσας
https://sites.google.com/view/
Τα 82 Φύλλα της εφημερίδας «Η Φωνή της Μενδενίτσας», περίοδος 1988 – 2004, είναι διαθέσιμα σε ξεχωριστά ηλεκτρονικά ψηφιακά αρχεία στην παραπάνω ιστοσελίδα της Μενδενίτσας.
Βιβλιογραφία
1) Γιώργου Μωραΐτη, «Βοδονίτσα – Κάστρο των Θερμοπυλών», Εκδόσεις Τυποεκδοτική, 3η έκδοση, Αθήνα, 2002.
2) Μαρίας Λάμπρου, «Μενδενίτσα – Η Αμυντήριος Έπαυλις», Εκδόσεις Κ. Μ. Ζαχαράκης, Αθήνα, 2013.
3) Αλεξάνδρας Βλάσση-Θεοδωρικάκου, «Οι Τελευταίες Ρίζες», Εκδόσεις Εμπειρία Εκδοτική, Αθήνα 2009.
4) Νάσου Φαφούτη-Αθανασίου, «Θερμοπύλες – Ιστορική Αναδρομή», Εκδόσεις Πάσσαρη, Αθήνα 1996.
5) Δημήτριου Αδάμ: «ΛΟΚΡΙΚΑ. Περιβοάγρια-Επικνημίδια», Λαμία, 2001.
6) Αντώνη Σμυρναίου, «Με τα μάτια ενός Μετσοβίτη αγωνιστή: Η Μενδενιτσα Λοκρίδας στα 1833» Εκδόσεις Μέμφις, Αθήνα, 2021.
7) Δημητρίου Σαμαρά, «Μενδενιτσιώτες Αγωνιστές του 1821. Ιστορικά κείμενα και πρόσωπα», Μενδενίτσα, 2021.
8) Χρήστου Χαλδούπη, «Μενδενιτσιώτες και Καραβιδιώτες στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940-41», Μενδενίτσα, 2022.
9) Παναγιώτη Λιανού, « ΜΙΚΡΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ – με έμφαση στη γεωστρατηγική και τη γεωπολιτική σημασία του όρους Καλλίδρομου, από την αρχαιότητα μ9χρι σήμερα ». Εκδόσεις Μέμφις, Αθήνα 20
Ο συντάκτης φέρει την ευθύνη των κειμένων.
Subscribe
0 Comments
Greek