Μενδενίτσα-Τόπος Ιστορίας και Μνήμης
Η Μενδενίτσα είναι ιστορικό χωριό της Δυτικής Λοκρίδας, του Νομού Φθιώτιδας. Βρίσκεται στο όρος Καλλίδρομο, περί τα 14 χιλιόμετρα Νοτιοδυτικά των Θερμοπυλών, σε υψόμετρο 550 m. Είναι αμφιθεατρικά κτισμένο στην άκρη του δάσους, στις πλαγιές και το μεσοδιάστημα τεσσάρων λόφων, που ανατολικά και βόρεια κόβονται απότομα από κάθετους βράχους. Τον υψηλότερο λόφο στεφανώνει ένα φράγκικο κάστρο. Η Μενδενίτσα αναγνωρίστηκε επίσημα από τη πολιτεία ως «Μαρτυρικό Χωριό» στις 20 Μαρτίου 2020.
Το νέο μνημείο Μενδενίτσας, «Μενδενίτσα – Τόπος Ιστορίας και Μνήμης», ανεγέρθηκε στηn πλατεία του χωριού την περίοδο 2022-23. Πέραν του υπάρχοντος παλαιού μνημείου υπέρ των πεσόντων (του έτους 1961- από λευκό Πεντελικό μάρμαρο) που ανακαινίστηκε και στερεώθηκε, το νέο μνημείο περιλαμβάνει μια μαρμάρινη στήλη αφιερωμένη στη μνήμη του Ολοκαυτώματος Μενδενίτσας από τους Γερμανούς Ναζί στις 9 Οκτωβρίου 1943. Στο πίσω μέρος της στήλης υπάρχει χαραγμένο, μαζί με ένα συμβολικό σκίτσο ενός χαρακτηριστικού ερειπίου του ολοκαυτώματος, ένα σύντομο χρονικό της καταστροφής του χωριού. Tο μνημείο ανεγέρθηκε ακριβώς 80 χρόνια μετά την πυρπόληση της Μενδενίτσας (1943 – 2023).
Επιπλέον, ο επενδυμένος με μάρμαρο χώρος του μνημείου πλαισιώνεται στην πίσω πλευρά από σειρά λευκών μαρμάρινων επιγραφικών πλακών που μνημονεύουν τις κύριες περιόδους ιστορίας της Μενδενίτσας, τους υπέρ της πατρίδας πεσόντες και τα θύματα του ολοκαυτώματος. Η κεντρική μαρμάρινη πλάκα προβάλλει, χαραγμένες στο μάρμαρο «Προς Τιμήν και εις Μνήμην», τις μορφές των Εθνικών ηρώων: Γιάννη Δυοβουνιώτη, Αθανασίου Διάκου και Κομνά Τράκα που με τα επαναστατικά τους σώματα απελευθέρωσαν τη Μενδενίτσα στις 13 Απριλίου 1821.
Το μνημείο περιλαμβάνει έναν ενημερωτικό Πίνακα Ιστορίας που παρέχει, και στα Αγγλικά, περισσότερες πληροφορίες για την ιστορία της Μενδενίτσας, ενώ κάνει ξεχωριστή αναφορά στο μεσαιωνικό της κάστρο.
Επίσης, στο κοντινό χωριό Καραβίδια που ανήκει διοικητικά στη Μενδενίτσα, ανεγέρθηκε το έτος 2023 το «Μνημείο Καραβιδίων» προς τιμή των πεσόντων στους πολέμους και των θυμάτων του Ολοκαυτώματος Καραβιδίων στις 10 Οκτωβρίου 1943 .
Τα νέα μνημεία Μενδενίτσας και Καραβιδίων ελπίζεται ότι θα εγκαινιαστούν σύντομα από τη νέα Δημοτική αρχή.
Τοποθεσία
Το μνημείο «Μενδενίτσα- Τόπος Ιστορίας και Μνήμης» βρίσκεται στη βορειοανατολική άκρη της πλατείας του χωριού, σε ορθογώνιο επίπεδο χώρο, επενδυμένο ολόγυρα με γκρί (κάθετα) και λευκό (οριζόντια) μάρμαρα.
Γεωγραφική θέση : 38,7 μοίρες Βορ. και 22,6 μοίρες Ανατ. Υψόμετρο Πλατείας : 530 m. Αποστάσεις : 200 km από Αθήνα (Εθ. Οδ. Αθηνών – Θεσσαλονίκης, έξοδος Μώλου), 13 km από τις Θερμοπύλες, 20 km από τα Καμένα Βούρλα, και 33 km από τη Λαμία.
Πατρότητα
Πριν και κυρίως μετά την επίσημη αναγνώριση της ιστορικής Μενδενίτσας από τη πολιτεία ως Μαρτυρικό Χωριό στις 20 Μαρτίου 2020, η ανάγκη ανέγερσης ενός ολοκληρωμένου μνημείου ήταν επιτακτική. O Δήμος Καμένων Βούρλων, επί Δημαρχίας Ιωάννη Συκιώτη, προχώρησε στην ανέγερση του νέου μνημείου Μενδενίτσας μετά την ομόφωνη έγκριση του Δημοτικού Συμβουλίου τεκμηριωμένου αιτήματος του Προέδρου της κοινότητας Μενδενίτσας Γεωργίου Αντερριώτη και μιας 12-μελούς επιτροπής Μενδενιτσιωτών που συνοδεύονταν από εκατοντάδες υπογραφές συγχωριανών και φίλων του χωριού. Το αίτημα υποβλήθηκε στο Δήμο στις 25 Αυγούστου 2018 και εγκρίθηκε στα τέλη Οκτωβρίου του ίδιου χρόνου.
Το σχέδιο και τις τεχνικές προδιαγραφές, τις επιγραφές, αλλά και τα στάδια κατασκευής, επιμελήθηκε και επέβλεψε μια άτυπη ομάδα Μενδενιτσιωτών με συντονιστή τον Χρήστο Χαλδούπη, σε συνεργασία με τη Τεχνική Υπηρεσία του Δήμου Καμένων Βούρλων. Η στατική και αρχιτεκτονική μελέτη εκπονήθηκε και δωρήθηκε στο Δήμο από τον πολιτικό μηχανικό Ευτύχη Τσουρακάκη. Οι στίχοι που είναι χαραγμένοι στη πρόσοψη του μνημείου ολοκαυτώματος είναι του Μενδενιτσιώτη ποιητή Δημήτρη Φαφούτη, τα σκίτσα του μνημείου είναι του καλλιτέχνη Δημήτρη Γ. Μεγαλιού με καταγωγή από τη Μενδενίτσα, ενώ η χάραξή τους έγινε από το τεχνίτη μαρμάρου Κώστα Θεοδώρου από την Ανθήλη, ο οποίος και ανέλαβε την όλη κατασκευή του Μνημείου.
Το νέο μνημείο Μενδενίτσας δεν αφορά μόνο τη μνήμη των πεσόντων αλλά και την ιστορία του τόπου. Για λόγους τεκμηρίωσης και συμπλήρωσης των ιστορικών πληροφοριών που παρουσιάζονται σε αυτό, παρέχονται εδώ, για τον αναγνώστη που ενδιαφέρεται, συνοπτικά στοιχεία της Ιστορίας της Μενδενίτσας από τους αρχαίους χρόνους μέχρι σήμερα. Οι πληροφορίες αυτές παρουσίαζονται σε ειδικό πίνακα στην βόρεια πλευρά του μνημειακού χώρου.
ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΝΔΕΝΙΤΣΑΣ
Η ιστορία της Μενδενίτσας χάνεται στα βάθη των χρόνων. Η θέση της στην ιστορία καθορίστηκε από την οχυρή της τοποθεσία, τη γειτνίασή της με τις φημισμένες από τους αρχαίους χρόνους Θερμοπύλες, και του ρόλου της στα σημαντικά γεγονότα που διαδραματίστηκαν στην ιστορική αυτή περιοχή διαμέσου των αιώνων.
ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ. Οι ογκόλιθοι του μεσαιωνικού κάστρου της Μενδενίτσας δείχνουν ότι εδώ βρισκόταν μία από τις πλέον οχυρές και σημαντικές πόλεις της αρχαίας Επικνημίδιας Λοκρίδας. Σύμφωνα με την Ιλιάδα και τις ύστερες μαρτυρίες του αρχαίου γεωγράφου Στράβωνος (67 π.Χ – 23 μ.Χ.) και ερμηνείες ιστορικών, πιθανολογείται (αλλά δεν επιβεβαιώνεται) ότι η σημερινή Μενδενίτσα βρίσκεται στη θέση της αρχαίας Λοκρικής πόλης Τάρφης, η οποία έλαβε μέρος στον Τρωϊκό πόλεμο. Την ομηρική Τάρφη, εικάζεται ότι την διαδέχτηκε η ελληνιστική Λοκρική πόλη Φαρύγαι, που ήταν γνωστή για το Ιερό της Φαρυγαίας Ήρας. Ενώ οι αρχαίοι οικισμοί στη θέση της Μενδενίτσας φαίνεται ότι επέζησαν διαμέσου των Ρωμαϊκών και Βυζαντινών χρόνων, οι ιστορικές μαρτυρίες για αυτούς είναι λιγοστές. Εκτός ενός αρχαίου τάφου που αποκαλύφθηκε τυχαία, του οποίου τα ευρήματα εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Λαμίας, δεν έχουν υπάρξει ανασκαφές που θα μπορούσαν να αναδείξουν περισσότερα στοιχεία για την αρχαία κληρονομιά της Μενδενίτσας. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η αρχαιολόγος Φανουρία Δακορώνια (που απεβίωσε πρόσφατα, τον Αύγουστο του 2020), “η ιστορία της Μενδενίτσας μένει ακόμη να ανακαλυφθεί”.
ΦΡΑΓΚΟΚΡΑΤΙΑ. Η πλέον γνωστή περίοδος της ιστορίας της Μενδενίτσας συνδέεται με τη Φραγκοκρατία, η οποία επικράτησε μερικώς στην Ελλάδα μετά τη πτώση της Κωνσταντινούπολης το 1204. Τότε χτίστηκε το μεσαιωνικό κάστρο της Μενδενίτσας (Budonitza), η οποία έγινε πρωτεύουσα Φράγκικης Μαρκιωνίας. Η Μαρκιωνία Μενδενίτσας που ήκμασε για δύο αιώνες, περιλάμβανε τη Λοκρίδα όπως και, κατά καιρούς, μέρη της Φωκίδας και Εύβοιας, ενώ φιλοξενούσε και έδρα Λατινικής Επισκοπής. Στη Μενδενίτσα ηγεμόνευσαν δυο δυναστείες Ιταλών ευγενών: αρχικά οι Pallavicini και μετέπειτα οι Zorzi. Το τέλος της Μαρκιωνίας ήλθε με τη πτώση του κάστρου της από τους Οθωμανούς το 1414.
ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ. Η ιστορία της Μενδενίτσας (Μπουντουνίτσα) στην Τουρκοκρατία, αφορά τη μακρά περίοδο τεσσάρων αιώνων (1414-1821). Το κάστρο έγινε τουρκικό στρατιωτικό οχυρό και η Μενδενίτσα αποτέλεσε έδρα επαρχιακής διοίκησης (Καζάς) της Δυτικής Λοκρίδας που υπόκειταν στο Πασαλίκι της Χαλκίδας. Επίσης λειτουργούσε στα ανατολικά του χωριού τουρκικό μοναστήρι (τεκκές) μπεκτασήδων και δερβίσηδων. Παράλληλα η Μενδενίτσα ήταν έδρα ορθόδοξης Επισκοπής, και βάση του Αρματολικίου Λοκρίδας, με το Νάκο Δυοβουνιώτη να είναι ο τελευταίος του καπετάνιος του από το 1790-1820.
ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821. Κατά την Ελληνική Επανάσταση η Μενδενίτσα (Μουντονίτσα ή και Βοδονίτσα) έπαιξε κεντρικό ρόλο στη Βορειοανατολική Ρούμελη. Μετά την εξέγερση των Σαλώνων (Άμφισσας) στο τέλος Μαρτίου 1821, οι Τούρκοι της Λοκρίδας κλείστηκαν στο οχυρό της κάστρο, ελπίζοντας σε ενισχύσεις από το Ζητούνι (Λαμία). Η πολιορκία του κάστρου ξεκίνησε στις αρχές Απριλίου του 1821 υπό την ηγεσία του Νάκου Δυοβουνιώτη (κάτω), ενώ στις 8 Απριλίου 1821 ενισχύθηκε με τα επαναστατικά σώματα του Κομνά Τράκα και του Αθανασίου Διάκου. Οι Τούρκοι τελικά οδηγήθηκαν σε συνθηκολόγηση και παράδοση στις 13 Απριλίου 1821. Οι πολιορκητές δεν τήρησαν τα συμφωνηθέντα με αποτέλεσμα όλοι οι έγκλειστοι να σφαγιαστούν και να καταστραφεί ο φημισμένος Τεκκές Μουντουνίτσας. Το αρνητικό αυτό συμβάν οδήγησε σε άγρια αντίποινα επί του χριστιανικού πληθυσμού όλης της ευρύτερης περιοχής από τα στρατεύματα του Κιοσέ Μεχμέτ και Ομέρ Βρυώνη.
Η Μενδενίτσα, που αποτελούσε προμαχώνα της επανάστασης στη Ρούμελη έπεσε πάλι στα χέρια των Τούρκων μετά την ηρωική μάχη της Αλαμάνας στις 23 Απριλίου 1821 και τη τραγική θυσία του Διάκου στη Λαμία. Για τους επόμενους λίγους μήνες έγινε βάση εξόρμησης των Τούρκων για την κατάπνιξη της επανάστασης νοτιότερα. Επανήλθε στα χέρια των οπλαρχηγών της Ρούμελης – Δυοβουνιώτη, Πανουργιά, Ανδρούτσου και Γκούρα – μετά την πανωλεθρία των Τούρκων στη καθοριστική για την Επανάσταση μάχη των Βασιλικών (που βρίσκονται περί τα 15 χμ ανατολικά της Μενδενίτσας) στις 26 Αυγούστου 1821, η οποία τους ανάγκασε σε σταδιακή υποχώρηση στη Θεσσαλία. Τα επόμενα χρόνια της επανάστασης ο αγώνας στη Ρούμελη και τη Λοκρίδα συνεχίστηκε, με τη Μενδενίτσα και το κάστρο της να αποτελούν κεντρικό πεδίο διεκδίκησης και συγκρούσεων.
ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ. Μετά από διαπραγματεύσεις, και λόγω της προσφοράς της στην Επανάσταση, η Μενδενίτσα συμπεριλήφθηκε, με τη συνθήκη της 13ης Σεπτεμβρίου 1829, στις βορειότερες απελευθερωμένες περιοχές του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους. Αποτέλεσε μέχρι το 1833 έδρα επαρχίας της Ελλάδας, που περιλάμβανε τη Δυτική Λοκρίδα και τα χωριά νότια του Καλλίδρομου, στην πεδιάδα του Κηφισού και τους πρόποδες του Παρνασσού. Παρότι αργότερα, μετά τη κατάργηση της ομώνυμης επαρχίας της και την ανάπτυξη των παραθαλάσσιων οικισμών, η σημασία της μειώθηκε στην περιοχή, η Μενδενίτσα παρέμεινε για πολλές δεκαετίες ένα σημαντικό κεφαλοχώρι στη Δυτική Λοκρίδα.
ΚΑΤΟΧΗ 1941-1944. Μια αξιόλογη σελίδα στη νεώτερη ιστορία της αποτελεί η περίοδος της ναζιστικής κατοχής όταν η Μενδενίτσα αποτέλεσε επιχειρησιακό κέντρο της Εθνικής Αντίστασης στην περιοχή της Δυτικής Λοκρίδας. Κατά τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις των Γερμανών, που έγιναν σε αντίποινα των απωλειών τους σε μάχη στο πέρασμα των Θερμοπυλών στις 21 Σεπτεμβρίου 1943, οι κατακτητές έκαψαν και κατέστρεψαν ολοσχερώς τη Μενδενίτσα, όπως και το συνοικισμό της τα Καραβίδια, στις 9 και 10 Οκτωβρίου 1943. Ερείπια σπιτιών της καταστροφής αυτής, που έκτοτε εγκαταλείφθηκαν, υπάρχουν ακόμη διάσπαρτα στο χωριό.
ΣΗΜΕΡΑ. Μετά το ολοκαύτωμα της Μενδενίτσας το 1943, όπως και τα χρόνια του εμφυλίου και της μετανάστευσης που ακολούθησαν, η Μενδενίτσα δεν επανάκαμψε και είδε το πληθυσμό της να μειώνεται συνεχώς, μέχρι σήμερα. Έτσι, από τους υπέρ-χιλίους κατοίκους που είχε προπολεμικά, στην τελευταία απογραφή του 2011 οι μόνιμοι κάτοικοι του χωριού βρέθηκαν να είναι λιγότεροι από 250. Παρά την αναπόφευκτη εγκατάλειψη της Μενδενίτσας στην εποχή μας και τη συρρίκνωσή της, η ιστορική της πορεία, παραμένει εξέχουσα.
Οι δυο πλέον σημαντικές ιστορικές επέτειοι της Μενδενίτσας είναι: (α) Η Απελευθέρωσή της στις 13 Απριλιου 1821, και (β) Το ολοκαύτωμα του χωριού από τους Γερμανούς Ναζί στις 9 Οκτωβρίου 1943. Σχετικά με τις ιστορικές αυτές επετείους, το νέο μνημείο αποτελεί σημείο αναφοράς και πληροφόρησης για την ευρύτερη τοπική κοινωνία της Δυτικής Λοκρίδας.
Επιπλέον, στο μνημειακό χώρο παρουσιάζεται και συνοψίζεται με ένα καινοτόμο τρόπο η ιστορία της Μενδενίτσας, ώστε να αναδεικνύεται η σημασία της ως επισκέψιμου ιστορικού, παιδαγωγικού, και τουριστικού προορισμού, με όλες τις ευεργετικές προοπτικές που αυτό εμπεριέχει.
Η ανέγερση του Μνημείου χρηματοδοτήθηκε από το Δήμο Καμένων Βούρλων και αποτελεί έργο συλλογικής προσπάθειας. Θερμές ευχαριστίες οφείλονται σε όλους όσους βοήθησαν, άλλος περισσότερο και άλλος λιγότερο, στην πραγμάτωσή του. Η Μενδενίτσα, 80 χρόνια μετά την καταστροφή της από τους Γερμανούς Ναζί, απέκτησε ένα ολοκληρωμένο Μνημείο αντάξιο της Ιστορίας της και ένα Ιστορικό Τοπόσημο στη πλατεία του χωριού που υπηρετεί τη Συλλογική Μνήμη.
Όνομα Συντάκτη
Γράφει ο κ. Χρήστος Χαλδούπης, ιδιώτης, π. Καθηγητής Πανεπιστημίου Κρήτης
Βιβλιογραφία
Δικτυογραφία
ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ ΜΕΝΔΕΝΙΤΣΑΣ 2020
https://sites.google.com/view/
Βιβλιογραφία
1) Γιώργου Μωραΐτη, «Βοδονίτσα – Κάστρο των Θερμοπυλών», Εκδόσεις Τυποεκδοτική, 3η έκδοση, Αθήνα, 2002.
2) Μαρίας Λάμπρου, «Μενδενίτσα – Η Αμυντήριος Έπαυλις», Εκδόσεις Κ. Μ. Ζαχαράκης, Αθήνα, 2013.
3) Αλεξάνδρας Βλάσση-Θεοδωρικάκου, «Οι Τελευταίες Ρίζες», Εκδόσεις Εμπειρία Εκδοτική, Αθήνα 2009.
4) Νάσου Φαφούτη-Αθανασίου, «Θερμοπύλες – Ιστορική Αναδρομή», Εκδόσεις Πάσσαρη, Αθήνα 1996.
5) Δημήτριου Αδάμ: «ΛΟΚΡΙΚΑ. Περιβοάγρια-Επικνημίδια», Λαμία, 2001.
6) Η εφημερίδα «Η Φωνή της Μενδενίτσας», περίοδος έκδοσης 1988 – 2004, 82 Φύλλα (βλεπε παραπάνω ιστοσελίδα Μενδνενίτσας).
7) Αντώνη Σμυρναίου, «Με τα μάτια ενός Μετσοβίτη αγωνιστή: Η Μενδενιτσα Λοκρίδας στα 1833» Εκδόσεις Μέμφις, Αθήνα, 2021.
8) Δημητρίου Σαμαρά, «Μενδενιτσιώτες Αγωνιστές του 1821. Ιστορικά κείμενα και πρόσωπα», Εκδόσεις Μέμφις, Αθήνα, 2021.
9) Χρήστου Χαλδούπη, «Μενδενιτσιώτες και Καραβιδιώτες στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940-41», Εκδόσεις Μέμφις, Αθηνα, 2023.
10) Παναγιώτη Λιανού, « ΜΙΚΡΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ – με έμφαση στη γεωστρατηγική και τη γεωπολιτική σημασία του όρους Καλλίδρομου, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα ». Εκδόσεις Μέμφις, Αθήνα 2023.
Ο συντάκτης φέρει την ευθύνη των κειμένων.
Subscribe
0 Comments
Greek