Νικόλαος Τζαρτζούλης, Μέτσοβο

Σπουδαίος νεωτερικός φιλόσοφος. (Αναφέρεται και ως Ζερτζούλης ή Ζορτούλλιος ή Τζαρτζούλης ή Τζερτζέλης). Μαθήτευσε αρχικά στο Μέτσοβο, αργότερα στα Ιωάννινα (κοντά στον Μπαλάνο Βασιλόπουλο) και ύστερα από μια περίοδο διδασκαλίας στην Τρίκκη (1736-48) και στα Ιωάννινα (Σχολή Γκιούνμα 1748-50) σπούδασε φιλοσοφία, μαθηματικά και ιατρική στην Ιταλία (1751-55). Στη συνέχεια δίδαξε στο Μέτσοβο και ως υποδιδάσκαλος στην Πατριαρχική Ακαδημία της Κωνσταντινουπόλεως. Το 1759 κλήθηκε να διαδεχτεί τον Ευγένιο Βούλγαρη στη σχολαρχία της Αθωνιάδος Ακαδημίας, στα 1761-66 σχολάρχησε στο Μέτσοβο, στον Τύρναβο και στην Τρίκκη και κατέληξε στο Ιάσιο, όπου δίδαξε στην εκεί Ακαδημία και έδρασε συγγραφικά ως το θάνατό του.
Το συγγραφικό και μεταφραστικό έργο του Ζερζούλη είναι όλο σχεδόν ανέκδοτο. Σώζονται δύο χαρακτηριστικά κείμενα, που έχουν θέμα τους προβλήματα φυσικής φιλοσοφίας (στα πλαίσια διαμάχης του με το γνωστό “περιπατητικό” φιλόσοφο Δωρόθεο το Λέσβιο), καθώς και η μετάφραση (από τα λατινικά) της Αριθμητικής, Γεωμετρίας και Τριγωνομετρίας του Κρίστιαν Βόλφερ. Δε σώζονται δυστυχώς οι μεταφράσεις των Στοιχείων του Νεύτωνα (η πρώτη μετάφραση σε άλλη γλώσσα του έργου-σταθμού, στην ιστορία της επιστήμης) και της Πειραματικής Φυσικής του φημισμένου Ολλανδού Πέτερ βαν Μάσσενμπρουκ.
Για την αξία του Ζερζούλη και τη θέση του στη φιλοσοφική παιδεία της εποχής του την καλύτερη μαρτυρία αποτελεί η κρίση του Ιώσηπου Μοισιόδακα: “Ένας Ευγένιος Βούλγαρις, ένας Νικηφόρος Θεοτόκης, ένας Νικόλαος Ζορτούλλιος είναι οι πρώτοι λογάδες, άξιοι και οι τρεις να συγγράφουν και να παραδίδουν με ακρίβειαν πάσαν επιστήμην. Όλη η Ελλάς πρέπει να τους σέβεται, διότι αυτοί σπουδάζουν ν’ ανακαλέσουν τας Μούσας εις τον πάτριον Ελικώνα των”.