Χρυσάνθη Ζιτσαία
Η ποιήτρια Χρυσάνθη Ζιτσαία αναπαρίσταται στην προτομή σε μεγάλη ηλικία αγέρωχη σοβαρή και με στοχαστικό ύφος να ατενίζει τον ορίζοντα της περιοχής στη οποία μεγάλωσε. Η προτομή της είναι κατασκευασμένη από μπρούτζο και στέκεται πάνω σε μία μαρμάρινη στήλη και την έχει φιλοτεχνήσει ο γλύπτης Θ. Παπαγιάννης. Στην μαρμάρινη στήλη αναγράφονται τα εξής:
ΧΡΥΣΑΝΘΗ ΖΙΤΣΑΙΑ
(Ζέρβα- Οικονομίδη)
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΣ
1902-1995
Καθώς και ένα από τα ποιήματά της είναι χαραγμένο στην στήλη αυτή:
Τι με φωνάζει ο τόπος μου
Κι η ρίζα της γενιάς μου
Τι με καλούν τα χώματα
Κι οι πόθοι της καρδιάς μου.
Στην πρώτη της ζωής πηγή.
Στου ήλιου την πρώτη αχτίδα.
Που με τα μάγια μας κρατείς
Και δένεις την πατρίδα!
Τοποθεσία
Η προτομή βρίσκεται στον αύλειο χώρο του κτιρίου του Δημοτικού καταστήματος στην τοπική κοινότητα της Ζίτσας.
Πατρότητα
Την προτομή φιλοτέχνησε ο γλύπτης Θεόδωρος Παπαγιάννης. Ο Θεόδωρος Παπαγιάννης γεννήθηκε το 1942 στο Ελληνικό Ιωαννίνων. Σπούδασε στην Α.Σ.Κ.Τ. Αθηνών µε υποτροφία. Εκτός του καλλιτεχνικού διπλώματος πήρε στη χαλκογλυπτική και γυψοτεχνική. Μελέτησε την αρχαιοελληνική τέχνη και την τέχνη της ευρύτερης περιοχής της Μεσογείου. Άρχισε την πανεπιστημιακή του καριέρα µε τον διορισμό του ως βοηθός στην Α.Σ.Κ.Τ. στο εργαστήριο γλυπτικής του Γιάννη Παππά. Ηγήθηκε ομάδας εργασίας σπουδαστών της Α.Σ.Κ.Τ. η οποία περιόδευσε στα Ζαγοροχώρια της Ηπείρου και αποτύπωσε πέτρινα και ξύλινα ανάγλυφα και αρχιτεκτονικά στοιχεία της λαϊκής και παραδοσιακής τέχνης. Συμμετείχε µε συναδέλφους του στη δημιουργία του Κέντρου Εικαστικών Τεχνών (Κ.Ε.Τ.). Γλυπτά του κοσμούν πολλούς δημόσιους χώρους στην Ελλάδα και το εξωτερικό, καθώς επίσης περιλαμβάνονται σε δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές μουσείων και πινακοθηκών, όπως η Εθνική Πινακοθήκη. Έχει τιμηθεί µε πολλά βραβεία και διακρίσεις.
Η Χρυσάνθη Ζιτσαία (φιλολογικό ψευδώνυμο της Χρυσάνθης Λάμπρου Οικονομίδου, το γένος Ζέρβα), γεννήθηκε στο Πρίντεζι της Ιταλίας το 1902, μεγάλωσε όμως στο χωριό των γονιών της, τη Ζίτσα. Τελείωσε το σχολαρχείο και παντρεύτηκε μικρή τον Κύπριο γεωπόνο Λάμπρο Οικονομίδη. Τα πρώτα χρόνια του έγγαμου βίου της στα Γιάννενα και το Βόλο, όπου και εξέδωσε την πρώτη ποιητική συλλογή της “Μενεξεδένια δειλινά”. Από το 1930 εγκαταστάθηκε μόνιμα στη Θεσσαλονίκη, όπου και έζησε τα υπόλοιπά της χρόνια, ως τον Ιούλιο του 1995.
Στη Θεσσαλονίκη η Ζιτσαία υπήρξε δραστήριο μέλος της λογοτεχνικής αλλά και της κοινωνικής ζωής της πόλης, από τα πρώτα ακόμα χρόνια της εγκατάστασής της. Στα λογοτεχνικά δρώμενα τη συναντούμε κυρίως στον κύκλο του περιοδικού “Μορφές”, τόσο στη μεσοπολεμική, όσο και στη μεταπολεμική του περίοδο, ενώ εκδίδει και τα πρώτα της βιβλία τότε, εισπράττοντας την επίνευση της κριτικής. Ασχολήθηκε και με άλλα είδη του λόγου εκτός από την ποίηση (εκδόθηκαν εικοσιεπτά ποιητικές συλλογές της), με την πεζογραφία και την παιδική ακόμα λογοτεχνία.
Ήταν ιδρυτικό μέλος της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης συμμετέχοντας στις εκδηλώσεις της εταιρίας ακόμα και σε πολύ προχωρημένη ηλικία. Υπήρξε επίσης ιδρυτικό μέλος και του Παραρτήματος του Συνδέσμου Ελλήνων Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης (1954), ιδρυτικό μέλος του Λυκείου Ελληνίδων Θεσσαλονίκης, της Μακεδονικής Φιλοεκπαιδευτικής Εταιρείας, του Συλλόγου Διανοουμένων Γυναικών, της Πανελλαδικής Ένωσης Γυναικών και του Συνδέσμου Φιλίας Ελλάς-Κύπρος, του οποίου μάλιστα χρημάτισε πρόεδρος για δεκάξι ολόκληρα χρόνια. Εκτός όμως από την Κύπρο πρόσφερε πολύ μεγάλο μέρος του εαυτού της στα ηπειρωτικά θέματα και προβλήματα· δεν ξέχασε ποτέ τα πατρογονικά της και η συνεργασία της τόσο με το περιοδικό “Ηπειρωτική Εστία” όσο και με πρόθυμη συμμετοχή της σε κάθε μορφής εκδήλωση του χώρου.
Σημαντική είναι η παρακάτω αναφορά της εγγονής της ποιήτριας, όπως αυτή δημοσιεύθηκε σε τοπική εφημερίδα της Ζίτσας («Παλμοί της Ζίτσας», Φύλλο 88ο, Απρίλιος-Μάιος-Ιούνιος 2020)
Ίντα λαλείς τζαι δεν γρικω τα λόγια σου τα αλλιώτικα σαν νότες άλλης μουσικής ηχούν στ’ αυτιά μου. Μα όταν, καρούδα μου, λαλείς εσού τα τζυπριώτικα, λαλούν αηδόνια και πουλιά μες στην καρδιά μου.
Ψηφίδες,«Της γλυκείας χώρας Κύπρου» (1973) [= Αφιέρωμα στην Κύπρο, Θεσσαλονίκη 1993, σ. 66].
Με συγκίνηση είδα σήμερα (Δευτέρα 4 Μαίου 2020) στο διαδίκτυο, ότι το Κυπριακό πολιτιστικό περιοδικό «Νέα Εποχή» δημοσιεύει ανθολόγιο του Λεύτερη Παπαλεοντίου με ποιήματα στην Κυπριακή διάλεκτο ανάμεσα στα οποία έχει και ένα τρυφερό απόσπασμα της αείμνηστης γιαγιάς μου Χρυσάνθης Ζιτσαίας. Η σπουδαία αυτή ποιήτρια από την Ζίτσα της Ηπείρου παντρεύτηκε τον Κύπριο γεωπόνο Λάμπρο Οικονομίδη. Η μία κόρη της, η Γαλάτεια (η Μητέρα μου) έζησε στη Θεσσαλονίκη. Η άλλη, η παιδίατρος Βεατρίκη, πριν πολλά χρόνια, παντρεύτηκε τον Κύπριο επιστήμονα Κύρο Σαββίδη και ζει σήμερα στην Λευκωσία. Η Βεατρίκη απέκτησε δύο κόρες. Το παραπάνω τετράστιχο η γιαγιά μας το έγραψε όταν η μία, μικρούλα τότε, κυπριωτοπούλα εγγονή της, της μιλούσε στην κυπριακή διάλεκτο.
Όνομα Συντάκτη
Γράφει η Ηλέκτρα-Ηρώ Ζώτου, εκπαιδευτικός
Βιβλιογραφία
Αφιέρωμα στην γυναίκα, Χρυσάνθη Ζιτσαία. Ανακτήθηκε από: http://4greatwomen.blogspot.co
Ο συντάκτης φέρει την ευθύνη των κειμένων.
Greek
Ο Δικαστικός Αντιπρόσωπος, το πρώτο διήγημα με το οποίο την γνώρισα. Η περιγραφή της υπαίθρου και των ανθρώπων της με ενθουσίασε. Δεν είχα ακούσει ποτέ πριν για την ύπαρξη της ποιήτριας, λογοτέχνη ή και τα δύο;
Σας ευχαριστούμε για το σχόλιο.
Η ομάδα της DigitalGlyptotheque