
Κωνσταντίνος Κανάρης
Στο λευκό μαρμάρινο γλυπτό ο Κανάρης παρουσιάζεται αποφασισμένος με νησιώτικη φορεσιά να κρατάει ένα δαυλό στο δεξί χέρι και να ετοιμάζεται να πυρπολήσει την τουρκική ναυαρχίδα. Στο κάτω μέρος του αγάλματος υπάρχει μια βάρκα με τη συμβολική ονομασία «Ελευθερία» και πάνω της έχει βαρέλια και μπαρούτι. Στη βάση του αγάλματος αναγράφεται το ονοματεπώνυμο του Κωνσταντίνου Κανάρη και είναι περιφραγμένο με σιδερένια κάγκελα.
Παρόλο που ο Κανάρης καταγόταν από τα Ψαρά, το όνομά του συνδέθηκε στενά με την περιοχή της Κυψέλης, εφόσον εκεί έζησε τα τελευταία έτη της ζωής του, και για αυτό το λόγο αποδόθηκε στην πλατεία το όνομά του ως φόρος τιμής.
Τοποθεσία
Ο ανδριάντας φιλοτεχνήθηκε το 1876 από τον Λάζαρο Φυτάλη και τοποθετήθηκε το 1937 στην πλατεία της Κυψέλης, ενώ μέχρι τότε βρισκόταν στην αυλή του Μεγάρου Νεγρεπόντη στη Λεωφόρο Αμαλίας.
Πατρότητα
Ο Λάζαρος Φυτάλης, προερχόμενος από μεγάλη καλλιτεχνική οικογένεια, γράφτηκε στο Σχολείο των Τεχνών το 1846 και σπούδασε γλυπτική κοντά στον Κρίστιαν Ζίγκελ. Μαθητής ακόμα φιλοτέχνησε με τον αδελφό του Γεώργιο έργα σε διάφορες περιοχές. Το 1856 οι δύο αδελφοί έλαβαν μέρος στον Κοντοσταύλειο διαγωνισμό και μοιράστηκαν το μεγάλο βραβείο των χιλίων δραχμών για το έργο Ποιμήν κρατών ερίφιον. Το 1858 άνοιξαν εργαστήριο, το Ανδριαντοποιείον, το οποίο αποτέλεσε σχολείο για πολλούς από τους γλύπτες της επόμενης γενιάς.
Ο Λάζαρος Φυτάλης αποφοίτησε από το Σχολείο των Τεχνών το 1851 και λίγα χρόνια αργότερα πήγε στο Παρίσι, όπου εργάστηκε κοντά στο γάλλο γλύπτη Σαρλ Κορντιέ. Το 1857 έλαβε μέρος στον διεθνή διαγωνισμό για το μνημείο του Wellington που θα στηνόταν στο Λονδίνο. Το 1879 συμμετείχε στην ανασκαφή που έφερε στο φως τον Λέοντα της Χαιρώνειας και στην συνέχεια υπέβαλε σχέδιο για την αναστήλωσή του το οποίο δεν έγινε δεκτό. Το διάστημα 1902-1904 ωστόσο, και με πρωτοβουλία του Λάζαρου Σώχου, ο Λάζαρος Φυτάλης συμμετείχε στην αποκατάσταση του μνημείου, ενώ το 1884 ανέλαβε τη συμπλήρωση του Ταύρου του Κεραμεικού.
Η κοινή εκθεσιακή δραστηριότητα των αδελφών Φυτάλη περιλαμβάνει συμμετοχές σε ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Έλαβαν μέρος στην Μεγάλη Έκθεση του Λονδίνου το 1851 και 1862, στην Παγκόσμια Έκθεση του Παρισιού το 1855 και το 1857 (μόνο ο Λάζαρος), καθώς και στα Ολύμπια του 1859, όπου τιμήθηκαν με το α΄ βραβείο, και του 1870, όπου απέσπασαν έπαινο ως εισαγωγείς μαρμάρου.
Με σπουδές στο Σχολείο των Τεχνών και επαφή με την ευρωπαϊκή γλυπτική, οι αδελφοί Φυτάλη είχαν στη διάθεσή τους ένα ευρύ φάσμα προτύπων, στο οποίο βασίστηκαν για να δημιουργήσουν συνθέσεις με μυθολογικά, αλληγορικά και ηθογραφικά θέματα, επιτύμβια μνημεία, ανδριάντες και προτομές. Τα έργα που προήλθαν από το εργαστήριό τους χαρακτηρίζονται από προσήλωση στα ιδεώδη του κλασικισμού, ιδεαλιστικές και εξιδανικευτικές διατυπώσεις και ταυτόχρονη υιοθέτηση στοιχείων του ρεαλισμού. Τα τελευταία είναι περισσότερο συχνά στις συνθέσεις του Γεωργίου Φυτάλη, οι οποίες διακρίνονται ακόμη για την πλαστικότητα, την ισορροπία των όγκων και γενικά για την αποφυγή της κλασικιστικής ψυχρότητας, ενώ αντίθετα στο έργο του Λάζαρου υπερισχύουν τα ιδεαλιστικά στοιχεία και η σχεδιαστική ακρίβεια.
Ο Κωνσταντίνος Κανάρης γεννήθηκε το 1793 ή το 1795 στα Ψαρά, αλλά έζησε μερικά από τα τελευταία χρόνια της ζωής του στην Κυψέλη, και συγκεκριμένα στην οδό Κυψέλης 56. Καταγόταν από οικογένεια με μεγάλη ναυτική παράδοση, γεγονός που τον επηρέασε στη ζωή του και τη δράση του κατά την ελληνική επανάσταση. Λόγω του γεγονότος ότι έχασε σε πολύ νεαρή ηλικία τους γονείς του, ξεκίνησε να εργάζεται ως μούτσος στο πλάι του θείου του Δημήτρη Βουρέκα που μετέφερε Σουλιώτες από την Πάργα στη Λευκάδα και έτσι άρχισε να μαθαίνει τα μυστικά της θάλασσας. Όταν έφυγε και ο θείος του από τη ζωή ανέλαβε τα ηνία του πλοίου και δραστηριοποιήθηκε στην εμπορική ναυτιλία στην περιοχή της Μεσογείου, γεγονός που συνέβαλε στο να μάθει ακόμα καλύτερα τα «ναυτικά μονοπάτια». Στα 22 του έτη παντρεύτηκε την κόρη μιας επιφανούς ναυτικής οικογένειας από τα Ψαρά, με την οποία απέκτησαν επτά παιδιά.
Όταν άρχισε να οργανώνεται η ελληνική Επανάσταση ήταν από τους πρώτους που αγωνίστηκε ενάντια στον τουρκικό ζυγό, παρόλο που δεν φαίνεται να είχε τις καλύτερες σχέσεις με τη Φιλική Εταιρεία. Αρχικά, κατατάχθηκε σαν απλός ναύτης στο στόλο των Ψαρών και από την αρχή εξειδικεύτηκε στο μπαρούτι καταστρέφοντας σημαντικό κομμάτι των τουρκοαιγυπτιακών πλοίων.
Μάλιστα, ο διάσημος «μπουρλοτιέρης» έγινε γνωστός και εκτιμήθηκε και εκτός των ελληνικών συνόρων γράφοντας γι’ αυτόν ο λόρδος Βύρων, ο Βίκτωρ Ουγκώ και ο Άγγλος ιστορικός Γκόρντον που ανέφερε ότι «είναι ο πιο έξοχος εκπρόσωπος του ηρωισμού, που η Ελλάδα όλων των εποχών μπορεί να υπερηφανεύεται».
Σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές, ο Κανάρης ήταν πολύ ευφυής και αυτός ήταν ένας από τους λόγους που στην πορεία του, μετά το πέρας της Επανάστασης, ανέλαβε και ανώτερα αξιώματα όπως αυτό του στρατιωτικού και του πολιτικού. Το 1827, συγκεκριμένα στην Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας, υπήρξε αντιπρόσωπος της ιδιαίτερης πατρίδας του και υποστήριξε ένθερμα τον Ιωάννη Καποδίστρια, με τον οποίο συνεργάστηκαν για να καταστείλουν κάποιες ανταρσίες στη Μάνη και την Ύδρα. Μετά τη στυγερή δολοφονία του πρωθυπουργού, ο Κανάρης αποσύρθηκε από τα καθήκοντα του και μετακόμισε στην πρωτεύουσα της Σύρου, την Ερμούπολη.
Κατά την περίοδο της βασιλείας του Όθωνα, υπήρχε ανάκληση του στην υπηρεσία όπου κατέκτησε το βαθμό του υποναυάρχου, και στη συνέχεια υπήρξε διορισμός του ως γερουσιαστή όπου και πολιτεύτηκε με το Ρωσικό Κόμμα. Επιπλέον, το 1843 συμμετείχε ενεργά στην επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου όπου ουσιαστικά ανάγκασε τον Όθωνα να προβεί σε παραχώρηση του Συντάγματος το 1844. Μέχρι την έξωση του βασιλιά, για την οποία έπαιξε καθοριστικό ρόλο, διετέλεσε αρκετές φορές υπουργός και δύο φορές πρωθυπουργός της Ελλάδας (16 Φεβρουαρίου 1844 – 30 Μαρτίου 1844, 15 Οκτωβρίου 1848 – 12 Δεκεμβρίου 1849). Στη συνέχεια, υπήρξε μέλος της τριανδρίας Βούλγαρη, Κανάρη, Ρούφου και ταξίδεψε μέχρι τη Δανία για να προσφέρει το στέμμα στον βασιλιά Γεώργιο Α’. Μετά από έντονη πολιτική δράση αποσύρθηκε και μετακόμισε στην τελευταία κατοικία του στην Κυψέλη, όπου περνούσε ποιοτικό χρόνο με τους φίλους και τους θαυμαστές του.
Ο «ναύαρχος», κατά τη λαϊκή ρήση, έφυγε από τη ζωή στις 26 Μαΐου 1877, στην ηλικία των 82 ετών και η κηδεία του τελέστηκε μεγαλοπρεπώς στο Α’ Νεκροταφείο.
Παρακάτω παρατίθενται μερικές από τις πιο βασικές πολεμικές ενέργειες του Κωνσταντίνου Κανάρη στην Επανάσταση του 1821:
- Πυρπόληση της ναυαρχίδας του καπετάν πασά Καρά Αλή στη Χίο (6 – 7 Ιουνίου 1822). 2.000 νεκροί Οθωμανοί, ανάμεσά τους και ο Καρά Αλής.
- Ανατίναξη τουρκικού δίκροτου στο στενό Τενέδου και Τρωάδας (28 Οκτωβρίου 1822). Πρόκειται για την υποναυαρχίδα του νέου αρχιναυάρχου Κακλαμάν Μεχμέτ Πασά, που είχε διαδεχθεί τον Καρά Αλή. 800 νεκροί Οθωμανοί.
- Πυρπόληση τουρκικής φρεγάτας κοντά στη Σάμο (5 Αυγούστου 1824), για να εκδικηθεί την καταστροφή της Κάσου και των Ψαρών. 600 νεκροί Οθωμανοί.
- Πυρπόληση τουρκικής κορβέτας έξω από τη Μυτιλήνη (23 – 24 Σεπτεμβρίου 1824).
- Και η πιο τολμηρή και επικίνδυνη ενέργεια του: απόπειρα πυρπόλησης του αιγυπτιακού στόλου στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας (29 Ιουλίου 1825). Παρόλαυτα η επιχείρηση απέτυχε, λόγω δυσμενών καιρικών συνθηκών (αλλαγή της φοράς του ανέμου).
Ο ανδριάντας του Κωνσταντίνου Κανάρη αποτελεί σημείο αναφοράς και μνήμης για τους κατοίκους της Κυψέλης κυρίως σε εθνικές επετείους όπου τα σχολεία της περιοχής καταθέτουν στεφάνια στο πλαίσιο των μαθητικών παρελάσεων, αποτίοντας φόρο τιμής στους ήρωες της Επανάστασης με αφορμή την εκάστοτε εθνική εορτή.
Ωστόσο, το υπόλοιπο διάστημα, λόγω και της υποβάθμισης της περιοχής της Κυψέλης, δεν αποτελεί ένα μνημείο που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί σημείο αναφοράς. Ειδικότερα, το γλυπτό, παρόλο που βρίσκεται σε περιφραγμένο σημείο με κάγκελα, φαίνεται αρκετά παραμελημένο καθώς το λευκό μάρμαρο έχει αρχίσει να αποκτά σε αρκετά σημεία ένα κίτρινο χρώμα και δεν φαίνεται να έχει διενεργηθεί κάποιου είδους μέριμνα για συντήρηση του γλυπτού μέσα στα χρόνια.
Όνομα Συντάκτη
Γράφει η Αντζολέττα Αδαμοπούλου, φοιτήτρια του Π.Τ.Δ.Ε. του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
Βιβλιογραφία
Athina Kehagias, 32386 – The Kanaris estate, 12/05/2017, www.lygeros.org/
Μαρία Σούμπερτ, Ένα άγαλμα στην πλατεία, 24/9/2020, www.theathinai.com/
Γιώργος Ξανθάκης, Ο Κων. Κανάρης και η Κυψέλη, 09/03/12, www.politischios.gr/
ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ, ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ, Κωνσταντίνος Κανάρης, 04/01/2021, www.sansimera.gr
Φωτογράφος: Ματίνα Φουντούλη, Κωνσταντίνος Κανάρης – Konstantinos Kanaris, http://www.athenssculptures.com/
Ο συντάκτης φέρει την ευθύνη των κειμένων.