Μνημείο Πεσόντων, Άγιος Πέτρος, Παιονίας, Κιλκίς

Το χωριό Άγιος Πέτρος (Πέτροβο η παλιά του ονομασία) υπήρξε κατά τον Μακεδονικό Αγώνα από τα ισχυρότερα προπύργια του μακεδονικού ελληνισμού της περιοχής. Ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1880, σχεδόν συγχρόνως με την Γουμένισσα, λειτούργησε στον Άγιο Πέτρο ελληνικό σχολείο όπως και στα χωριά της Παιονίας Γρίβα, Καστανερή, Πολύπετρο, Πεντάλοφο, Στάθη και Κάρπη. Κατά την οθωμανική απογραφή του πληθυσμού το 1904, το χωριό Άγιος Πέτρος εμφανίζεται ως η μεγαλύτερη αμιγής ελληνική κοινότητα της περιοχής Παιονίας. Απογράφηκαν 850 ορθόδοξοι Έλληνες δίχως να υπάρχουν ανάμεσά τους μουσουλμάνοι ή σχισματικοί βουλγαρίζοντες και ρουμανίζοντες όπως σε άλλα χωριά.
Κατά τον Μακεδονικό Αγώνα, οι κάτοικοι συμμετείχαν ενεργά και το χωριό υπέστη αρκετές καταστροφές. Αυτοί που διακρίθηκαν στους αγώνες εκείνης της περιόδου από τον Άγιο Πέτρο, ήταν ο Νικόλαος Γεωργιάδης, ο Χρήστος Ιωαννίδης, ο Δημήτριος Καραστογιάνννης, ο Αθανάσιος Καρατραγιάνης, ο Σταύρος Καρατραγιάννης, η Αικατερίνη Κιτσούκη, ο Σταύρος Κιτσούκης, ο Σωτήριος Κοτζαμπάσης, ο Αθανάσιος Παπαδόπουλος, ο Διονύσιος Παπαδόπουλος και ο πατήρ-Εμμανουήλ Παπαμανώλης, καθώς και οι οπλαρχηγοί Ιωάννης Ήλκος και Νικόλαος Καραστογιάννης. Ο Άγιος Πέτρος χαρακτηρίστηκε από τους στρατηγούς Κωνσταντίνο Μαζαράκη Αινιάν και Ιώαννη Δεμέστιχα ως “Σούλι της Μακεδονίας”, λόγω της γενναιότητας και της αυτοθυσίας των κατοίκων του, εκείνη την εποχή.
Με την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, στον Άγιο Πέτρο  ανάμεσα στον ντόπιο πληθυσμό εγκαταστάθηκαν Έλληνες πρόσφυγες από την Ανατολική Θράκη αλλά και οικογένειες Σαρακατσάνων. Ένα επεισόδιο της εποχής εγκατάστασης των προσφύγων αφορούσε την Κοινότητα του Αγίου Πέτρου και καταγράφηκε στην εφημερίδα «Μακεδονία» της 21/9/1924 και της 26/9/1924, όταν η διένεξη μεταξύ του ντόπιου και του προσφυγικού στοιχείου του χωριού οδήγησε σε απώλεια ανθρώπινης ζωής.

Ιστορικά στιγμιότυπα – Στις 22 Ιουνίου 1907, υπήρξε συμπλοκή μεταξύ Ελλήνων μακεδονομάχων ανταρτών του καπετάν Νικηφόρου Β΄ (Γεώργιου Παπαδόπουλου) και τουρκικού στρατού. Στη μάχη εξουδετερώθηκε το αντάρτικο σώμα και φονεύθηκε ο καπετάν Νικηφόρος Β΄.

Κατά τις παραμονές της απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης από τον ελληνικό στρατό, και συγκεκριμένα στις 24 Οκτωβρίου 1912, εγκαταστάθηκαν στα χωριά Άγιος Πέτρος και Κουφάλια οι VI και IV Μεραρχίες του ελληνικού στρατού προκειμένου να εγκαταστήσουν τμήματα ασφαλείας μέχρι να κατασκευαστεί γέφυρα στον Αξιό ποταμό για την προώθηση του στρατού στην τουρκοκρατούμενη Θεσσαλονίκη.

Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, από τις αρχές του 1944, όταν πια οι ιδεολογικές προπαγάνδες είχαν αντικαταστήσει τον πατριωτισμό, άρχισαν να γράφονται στην ιστορία  οι δραματικές σελίδες του διχασμού. Ιδιαίτερα μετά την ρήξη μεταξύ των αντιστασιακών ομάδων του Κιλκίς (Ε.Λ.Α.Σ. – Π.Α.Ο.) και την διάλυση της τελευταίας, αντικομουνιστές κάτοικοι του χωριού Άγιος Πέτρος και των γύρω χωριών εξοπλίστηκαν ώστε να αποτρέψουν επιθέσεις των ανταρτών του Ε.Λ.Α.Σ. στην περιοχή, καθώς είχαν αρχίσει οι πολιτικές αντεκδικήσεις μεταξύ των πολιτών αλλά και οι βίαιες στρατολογήσεις νέων από τον Ε.Λ.Α.Σ.
Την 6 Μαρτίου 1944 δυνάμεις του Ε.Λ.Α.Σ. επιτέθηκαν κατά του χωριού Άγιος Πέτρος αλλά αποκρούστηκαν από τους υπερασπιστές του.
Την 16 Μαρτίου 1944 ισχυρές δυνάμεις του Ε.Λ.Α.Σ. επιτέθηκαν κατά των χωριών Άγιος Πέτρος και Μεσιά. Μετά την ήττα των υπερασπιστών τους ακολούθησαν δολοφονίες δεκάδων πολιτών και πυρπολήσεις οικιών.