Μνημείο πεσόντων της Εθνικής Αντίστασης 1941 – 1944, Αξιούπολη

Στην περιοχή του όρους Πάικο, κατά τη διάρκεια της Κατοχής έδρασε το 30ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ εναντίον του στρατού Κατοχής. Η δράση των ανταρτικών ομάδων του ΕΛΑΣ, πέρα από το όρος Πάικο, επεκτεινόταν στις κωμοπόλεις και τα χωριά της επαρχίας Παιονίας απ’ όπου αντλούσε και μαχητές. Στην Αξιούπολη, οι κυριότερες κρούσεις του ΕΛΑΣ κατά τα έτη 1941 – 1944 ήταν:
1. Τις νυχτερινές ώρες της 3 Δεκεμβρίου 1942 αντάρτες του ΕΛ.Α.Σ.: α) αιφνιδίασαν την φρουρά της γέφυρας του Αξιού στην Αξιούπολη. Εξοντώθηκαν οι Γερμανοί στρατιώτες της φρουράς και ακολούθησαν τους αντάρτες οι Έλληνες φρουροί της γέφυρας, β) κατέλαβαν το Φυλάκιο Χωροφυλακής Σιδηροδρομικού Σταθμού Γουμένισσας, στην Αξιούπολη, και απήγαγαν την δύναμη των Χωροφυλάκων, γ) αφόπλισαν τον Σταθμό Χωροφυλακής Αξιούπολης.
2. Στις 7 Δεκεμβρίου 1942 αντάρτες του ΕΛΑΣ επιτέθηκαν στο μεταλλείο «Μαυρόδεντρο» στο χωριό Πηγή, το οποίο δεν φυλάσσονταν από γερμανική φρουρά, και απέσπασαν από τους εργάτες του μεταλλείου εκρηκτικές ύλες.
3. Στις 25/26 Δεκεμβρίου 1943 τη νύχτα, Άγγλοι καταστροφείς και αντάρτες του 30ου Συντάγματος του ΕΛ.Α.Σ. υπονόμευσαν σημεία της σιδηροδρομικής γραμμής Αξιούπολης – Ειδομένης και εκτροχίασαν αμαξοστοιχία που κατευθύνονταν μέσω των «στενών της τσιγγάνας» προς Ειδομένη. Την ίδια στιγμή, άλλη ομάδα ανταρτών, επιτέθηκε για αντιπερισπασμό στη φρουρά του μεταλείου «Μαυρόδεντρο» στο χωριό Πηγή. Οι απώλειες της επιχείρησης ήταν 2 νεκροί αντάρτες και περί τους 10 Γερμανούς στρατιώτες.
4. Στις 26 Φεβρουαρίου 1944, τμήμα του 30ου και του 13ου Συντάγματος του ΕΛ.Α.Σ. εξόντωσε τη γερμανική φρουρά της γέφυρας του Αξιού στο Πολύκαστρο και διενέργησε δολιοφθορά στη σιδηροδρομική γραμμή.
5. Στις 17 Μαρτίου 1944, αντάρτες κοντά στην Αξιούπολη φόνευσαν σε ενέδρα 15 Γερμανούς στρατιώτες.
6. Στις 29 Μαΐου 1944 τμήματα του ΕΛ.Α.Σ. έστησαν ενέδρα στη θέση Κοτζά Ντερέ, μεταξύ Αξιούπολης και Ειδομένης Κιλκίς κι επιτέθηκαν κατά 2 οχημάτων του γερμανικού στρατού. Από την επίθεση φονεύθηκαν 17 γερμανοί στρατιώτες.
7. Στις 14 Ιουνίου 1944 αντάρτες του ΕΛΑΣ σε ενέδρα στην διαδρομή Γουμένισσας – Αξιούπολης, επιτέθηκαν και κατάστρεψαν γερμανικά οχήματα.
8. Στις 14 Ιουνίου 1944, ο γερμανικός στρατός σε αντίποινα για την ενέδρα του Ε.Λ.Α.Σ. την 14/6, μετέφερε 10 κρατουμένους από τη Θεσσαλονίκη και τους εκτέλεσε στη θέση «Παλαιός Μύλος» στη γέφυρα του Αξιού.
9. Στις 22 Ιουλίου 1944 αντάρτες του Ε.Λ.Α.Σ. ανατίναξαν αμαξοστοιχία κοντά στον Σιδηροδρομικό Σταθμό Αξιούπολης. Εκτροχιάστηκαν η ατμομηχανή και 4 βαγόνια.
10. Στις 28 προς 29 Αυγούστου 1944, τη νύχτα, αντάρτες επιτέθηκαν κατά της γερμανικής φρουράς του μεταλλείου «Μαυρόδεντρο» στο χωριό Πηγή. Φονεύθηκαν 33 Γερμανοί στρατιώτες και 3 αντάρτες.